1300’DEN FAZLA HACI ADAYI HAYATINI KAYBETTİ
Dünya genelinde aşırı sıcaklıkları yaşadığımız günlerdeyiz. Sıcaklık dereceleri öyle artmış durumda ki insanlar sıcak çarpması sebebiyle hayatını kaybediyor. Mekke’deki aşırı sıcaklar nedeniyle en az 1300 hacı adayı hayatını kaybetti. Geçtiğimiz hafta Yunanistan’da iki turist aşırı sıcaklar yüzünden vefat etti, üç turist ise kayıp.
Uzmanlar, Türkiye'de de sıcaklıkların mevsim normallerinin bir hayli üzerinde seyretmesine dikkat çekiyor. Aşırı sıcaklar dünya genelinde orman yangınlarının dışında olağanüstü hava olaylarına da neden oluyor. Geçtiğimiz hafta İspanya'da şiddetli sel uçuşları durdurdu.
Öte yandan aşırı sıcaklıklar sonucu sıcak çarpması vakaları da artmaya başladı. Uzmanlar, açık havada oturduktan sadece 10 dakika sonra ortaya çıkabilen ölümcül sıcak çarpması tehlikesine karşı uyarıda bulunuyor.
SADECE 15 DAKİKA YETİYOR
İnsan vücudunun hayati fonksiyonlarını yerine getirebildiği dar bir sıcaklık aralığı vardır; bu aralık kabaca 37°C ile 37,8°C arasındadır.
Uzmanlar, sıcak çarpmasına yol açan 'olaylar dizisinin' aşırı sıcağa (32°C üzeri) maruz kalındıktan sonra saniyeler içinde başladığını, terleme, hızlı kalp atışı ve dehidrasyonun da buna dahil olduğunu belirtiyor.
Sadece beş ila 10 dakika içinde sıcak, beyin gibi hayati organlardan kanı çekerek kafa karışıklığına, baş dönmesine ve bayılmaya yol açıyor. Vücudun tamamen sıcak çarpmasına girmesi ve 'vücut fonksiyonlarının tamamen kaybolması' ise sadece 15 dakika sürüyor.
Uzmanlar, ortalama bir insanın kavurucu sıcağa adım attığı andan itibaren vücudunda tam olarak neler olduğunu anlattı.
1 DAKİKA İÇİNDE
Dışarı adımınızı atar atmaz güneş ışınları açıkta kalan cildinize vurur ve muhtemelen anında terlemeye başlarsınız. Terleme, vücudun kendini soğutma yoludur. Vücut sıcaklığı algıladığında, beynin sıcaklığı düzenleyen bölümü olan hipotalamus, ciltteki bezlere ter salgılamalarını söyler.
Indiana Üniversitesi Halk Sağlığı Okulu Kinesiyoloji Bölümü'nden Profesör Dr. Zachary Schlader, “Bu tamamen normal bir tepkidir. Terlemek bu durumda iyidir. Çoğunlukla sudan oluşan ancak az miktarda nemlendirici tuz içeren bu sıvı vücuttan ısıyı uzaklaştırır ve ciltte buharlaşırken vücudu soğutur” dedi ve ekledi:
“Ancak nem, terin bizi serinletmesini zorlaştırır ve aşırı yüksek sıcaklıklarda dışarıda kalmak, vücudun yetişebileceğinden daha fazla sıvı kaybına neden olur.”
2 DAKİKA İÇİNDE
Aşırı sıcaklarda, vücut kendini soğutmak için yeterli miktarda ter üretemediğinden, ter iki dakika gibi kısa bir sürede ciltten buharlaşabilir. Vücut buna ayak uydurabilmek için vazodilatasyon adı verilen bir süreç başlatır; bu süreçte kan damarları açılır ve cilde giden kan akışı artar.
New Jersey'deki Hackensack Meridian Bayshore Tıp Merkezi'nin acil tıp bölümü başkanı Dr. Kristy Ziontz şunları söyledi: “Vücut, kendini soğutmak için kanı farklı yerlerden yeniden dağıtmaya başlar. Bu, terlemeyi birkaç dakika daha uzatabilir ve ardından terleme tipik olarak durur.”
5 İLA 10 DAKİKA SONRA
Dr. Ziontz, "Kalp beş dakika içinde daha hızlı atmaya başlayacaktır. Bunun nedeni, kan akışı cilde yönlendirildiği için kalp gibi diğer hayati organlardan uzaklaşmasıdır. Kan basıncı düşer ve kalp daha fazla pompalamak zorunda kalır. Ve beyin gibi diğer yerlere kan gitmez” dedi ve şöyle devam etti:
“Kan beyinden ayrılıp cilde doğru ilerlerken, sıcak çarpmasına doğru yol alan biri baş dönmesi ve kafa karışıklığı gibi semptomlar yaşayabilir ve bayılmaya eğilimli olabilir. Kanın hayati organlardan uzaklaştığı bu sürece vazokonstriksiyon denir.”
Dr. Schlader da ekledi: "Bu vazokonstriksiyonun, nihayetinde sıcak çarpmasına dönüşebilecek basamakları başlatan tetikleyicilerden biri olduğuna inanılıyor. Ayrıca vücudun terleme yoluyla çok fazla su kaybetmesi nedeniyle ortaya çıkan sıcak krampları da söz konusu. Tüm bu basamakta, tuzlu su kaybı ve dehidrasyon aynı anda gerçekleşiyor.”
Terli ve soğuk cilt, bitkinlik, susama hissi, kas krampları, baş ağrısı, baş dönmesi, bulantı, kusma ve idrar koyulaşması gibi durumlar sıcak çarpmasının yaygın belirtileri arasında yer alıyor. Sıcaklık artmaya devam ederse cilt kuru, sıcak ve kırmızı bir hal alıyor, vücut ısısı yükseliyor, solunum ve nabız hızlanıyor, davranış bozukluğu ve bilinç bulanıklığı gelişebiliyor.
10 İLA 15 DAKİKA SONRA
Hastalık Kontrol ve Korunma Merkezleri’ne (CDC) göre, su ve spor içecekleri gibi elektrolitler içmek, doğrudan güneşe maruz kalmayı sınırlamak ve egzersiz gibi yorucu aktivitelerden kaçınmak gibi hayati adımları atmadığınız sürece, sıcak çarpması gerçekten 10 ila 15 dakika içinde başlar.
Su ve sporcu içecekleri terlemeyle kaybedilen sıvıların yenilenmesine yardımcı olurken, güneş ışığının engellenmesi cildi yakarak vücut ısısının yükselmesine yardımcı olan güneş yanığını sınırlandırabilir.
Ancak Dr. Schlader, bu noktada kendinizi susuz veya gölgeli bir alanda bulursanız, kan ve oksijenin bağırsaktan uzaklaşarak onu daha geçirgen veya savunmasız hale getirebileceğini belirtti.
Normalde bağırsakta kalan toksinler ve bakteriler dışarı sızar ve kan dolaşımına girerek beyaz kan hücrelerini harekete geçirir. Beyaz kan hücreleri kontaminasyona saldırdıkça kan pıhtıları oluşur ve çoklu organ yetmezliği riskini hızla artırır.
Ancak her iki doktor da bu aşırı reaksiyonun genellikle çocuklar ve yaşlılar gibi savunmasız popülasyonlar gibi ciddi durumlarda bu kadar hızlı gerçekleştiğini belirtti.
30+ DAKİKA
Dr. Ziontz, 30 dakika ve üzerinden sonra vücut fonksiyonlarında tam bir kayıp meydana geldiğini söyledi, “Bu noktada vücudun iç sıcaklığı 41°C’ye ulaşmıştır” dedi.
Doktorlar, organların hangi sırayla kapandığını belirlemenin zor olduğunu, ancak bu noktada hasarı tersine çevirmek için acil yardım almanın şart olduğunu belirtiyor. Ayrıca, hastada kasların parçalanması ve potansiyel ölümü anlamına gelen rabdomiyoliz görülebilir.
CDC'ye göre, kas dokusu öldüğünde, elektrolitler ve proteinler kan dolaşımına salınarak düzensiz kalp ritimlerine, nöbetlere ve böbrek hasarına neden olur. Güney Carolina'da acil tıp doktoru olan Dr. Jared L Ross, “Ayrıca, ısı hücre zarlarının parçalanmasına ve potasyumun kan dolaşımına karışmasına neden olabilir. Yüksek potasyum seviyeleri kalpteki elektrik sinyallerine müdahale edebilir ve hatta kalp durmasına ve ölüme neden olabilir” dedi.
1 SAAT
Sıcak çarpması geçiren bir kişi acil bakıma alınmak üzereyse, doktorlar hemen onu soğutmak için çalışmaya başlar.
Dr. Ziontz, "Cildi soğuturken tüm sistemler üzerinde çalışırız. Soğutma battaniyeleri kullanıyoruz, serum takıyoruz ve vücut ısısını düşürmek için normal salini soğutuyoruz. Koltuk altları ve kasıklar gibi, büyük miktarda kan için büyük servis merkezleri gibi olan kilit bölgelere buz paketleri koyuyoruz. En uç vakalarda, mesaneye bir kateter yerleştirerek mesaneyi bu şekilde soğutuyoruz. Hastanın iyileşmesi hastanede yaklaşık bir ya da iki gün sürüyor. Çok uzun bir hastanede kalış süresi olmamalı" dedi.
Sıcak çarpmasından korunmak için öğle saatlerinde dışarı çıkılmamalı. Dışarıya çıkarken açık renkli, hafif ve bol giysiler tercih edilmeli. Sıcak altında ağır spor ve fiziksel aktivitelerden kaçınılmalı. Su başta olmak üzere yeterli sıvı alımına dikkat edilmeli. Mümkün olduğunca gölgede veya klimalı ortamlarda vakit geçirilmeli. Öte yandan güneş koruyucu kremler kullanmak da çok önemli.
UZUN VADELİ ETKİLER
Dr. Ziontz’e göre, sıcak çarpmasından kaynaklanan kalıcı kusurlar ya da eksiklikler olmamalı, etkiler iyileştirilebilir olmalı. Bununla birlikte, son zamanlarda yapılan bazı çalışmalar sıcak çarpmasından kurtulmanın uzun vadeli etkileri olabileceğini öne sürüyor.
Geçen yıl Open Access Emergency Medicine dergisinde yayınlanan bir inceleme, hayatta kalanların yaşamlarının ilerleyen dönemlerinde kronik kalp ve böbrek hastalıklarına yakalanabileceğini öne sürdü. Çalışmanın yazarları, "Bu da kalıcı ölüm riskine yol açmaktadır" dedi.
Cleveland Clinic ayrıca bir kez sıcak çarpması geçirmenin tekrar sıcak çarpması geçirme riskini artırdığını belirtiyor. Fareler üzerinde 2020 yılında yapılan bir çalışma, bunun hastaların bağışıklık sisteminin zayıflamasından kaynaklanabileceğini öne sürdü.
Sıcak çarpmasını önlemek için Dr. Ziontz, özellikle de susuz bırakıcı özelliği olan kafein içiyorsanız, su ve spor içecekleriyle iyi hidrate kalmanızı önerdi. Ayrıca, antidepresanlar gibi bazı ilaçlar terleme gibi normal soğutma süreçlerini engelleyebileceğinden, kullandığınız ilaçlara çok dikkat etmeniz gerektiğinin de altını çizdi.
