Hac için Suudi Arabistan'da bulunan 1.000'den fazla hacı adayının ölümü, Mekke'ye giderek dini görevlerini yerine getirmek isteyen Müslümanların sırtından kazanç sağlayan yasa dışı tur operatörleri, kaçakçılar ve dolandırıcılardan oluşan yeraltı dünyasına ışık tuttu. Kayıtlı hacılar türbelerin etrafında klimalı otobüslerle taşınırken ve klimalı çadırlarda dinlenirken, belgesiz olanlar genellikle zorlu hava koşullarına maruz kalıyor ve bu da onları aşırı sıcağa karşı daha savunmasız hale getiriyor. Bu yıl bazı hacılar, sıcaklık 48 C veya üzerine çıktığında insanların bayıldığını ve sokakta cesetler gördüklerini anlattılar.
Suudi Sağlık Bakanı Fahd bin Abdurrahman Al-Jalajel pazar günü devlet televizyonuna verdiği bir mülakatta 1.300'den fazla ölümün %83'ünün resmi izinleri olmayan hacılar olduğunu söyleyerek "Hac mevsiminde sıcaklıkların artması bu yıl büyük bir zorluk teşkil etti. Ne yazık ki bu hepimiz için acı verici. Hac izni olmayanlar güneşin altında uzun mesafeler yürüdüler" dedi.
Suudiler ölümleri düzenli olarak rapor etmiyor
Al-Jalajel'in açıklamaları, Müslümanların hayatları boyunca gerçekleştirmeye teşvik edildiği zorlu ve derin bir manevi ritüel olan Hac sırasında yaşanan ölümler konusunda Suudi yetkililerin günlerce süren sessizliğinin ardından geldi. Her yıl yaklaşık 2 milyon hacının katıldığı ve bunların çoğunun yaşlı veya hasta olduğu düşünüldüğünde, insanların sıcak stresi, hastalık veya kronik hastalıklardan ölmesi olağan dışı bir durum değil. Suudi Arabistan bu istatistikleri düzenli olarak rapor etmiyor.
Dolayısıyla bu yılki ölüm sayısının olağan dışı olup olmadığı belirsiz. Geçen yıl sadece Endonezya'dan 774 hacı adayı öldü. 1985 yılında yapılan bir araştırmaya göre kutsal mekanlarda çoğu sıcak stresinden olmak üzere 1.700'den fazla kişi öldü.
Ölümleri dolandırıcıları ortaya çıkardı
Bu yıl ölen hacıların birçoğu resmi belgeleri olmadan hac ziyaretini gerçekleştirmeleri, Hac ibadetini yerine getirmek için çaresiz kalan hacılardan faydalanan ve yönetmeliklerden kaçmalarına yardımcı olan lisanssız tur operatörleri, kaçakçılar ve dolandırıcıların yeraltı dünyasını ortaya çıkardı. Kahire'deki El-Iman Tours'un ortak sahibi Iman Ahmed, "Bu işte çok fazla açgözlülük var" dedi. Ahmed, kayıtsız hacıları Hac paketleriyle göndermeyi reddettiğini ancak diğer Mısırlı tur operatörleri ve Suudi aracıların bu işten büyük paralar kazandığını söyledi.
400 bin kişi belgesiz yolculuk yapmaya çalıştı
Bu yıl 1.8 milyondan fazla hacı adayı Hac için resmi kayıt yaptırdı. Ancak üst düzey bir Suudi yetkili, Agence France-Presse haber ajansına isminin açıklanmaması kaydıyla yaptığı açıklamada, yaklaşık 400,000 kişinin daha gerekli belgeler olmadan yolculuk yapmaya çalıştığını söyledi. Bu, bu yılki hacıların yaklaşık 5'te 1'inin, Hac'dan haftalar önce kilitlenen Mekke çevresindeki güvenlik kordonu da dahil olmak üzere Krallık'ın kısıtlamalarını atladığı anlamına geliyor.
Ülkeler harekete geçti
Çok sayıda hacı adayının hayatını kaybettiği bazı ülkeler, son birkaç gün içinde yaşanan olumsuzlukları gidermek için hızla harekete geçti. Mısır'da yetkililer, umutlu hacı adaylarına yeterli hizmet sunmadan "gayri resmi" vize veren 16 şirketin lisansını iptal edeceklerini açıkladı. Ölenler arasında 50'den fazla kişinin bulunduğu Tunus'ta cumhurbaşkanı cuma günü ülkenin din işleri bakanını görevden aldı. En az 99 hacı adayının hayatını kaybettiği Ürdün'de ise savcı, yasa dışı hac güzergâhları ve bu yollardan kazanç sağlayan kişiler hakkında soruşturma başlattı.
Ekonomik çaresizlikten kaynaklanıyor
Hac tur operatörleri, hacılar ve ölenlerin yakınları The New York Times'a verdikleri röportajda belgesiz hacıların sayısının Mısır ve Ürdün gibi ülkelerde artan ekonomik çaresizlikten kaynaklandığını söyledi. Resmi bir Hac paketi, hacı adayının ülkesine bağlı olarak 5.000 ya da 10.000 dolardan daha pahalıya mal olabiliyor. Bu da yolculuğa çıkmayı uman pek çok kişinin imkanlarının çok ötesinde bir mablağ. Ancak Suudi Arabistan'ın, belgesiz hacıların Hac'dan birkaç hafta önce turist veya ziyaretçi vizesiyle Krallık'a seyahat etmelerine izin veren düzenlemelerindeki boşluklardan kolayca yararlanıldığını da anlattılar. Hacılar ülkeye vardıklarında, kendilerine hizmet sunan, paralarını alan ve bazen de kendi başlarının çaresine bakmak zorunda bırakan yasa dışı simsarlar ve kaçakçılardan oluşan bir ağla karşılaşıyorlar. Suudi yetkililer yorum talebine yanıt vermedi.
Hac izni alamayınca tur şirketine başvurdu
Bu tuzağa düşenler arasında Mısır'ın Luxor kentinden Safaa al-Tawab da vardı. Kardeşi Ahmed al-Tawab, 55 yaşındaki Al-Tawab'ın Hac izni alamadığını ancak kendisini yaklaşık 3,000 $ karşılığında götürmeyi teklif eden Mısırlı bir tur şirketi bulduğunu söyledi. Geçen ay Suudi Arabistan'a gittiğinde kuralları ihlal ettiğini anlamadığını söyledi. Oraya vardıktan sonra akrabalarına, tur operatörü tarafından yetersiz bir yere yerleştirildiğini ve dışarı çıkmasının engellendiğini anlattı. Kardeşi, şirketin hacıları Mekke çevresinde taşımak için klimalı otobüsler sağlayacağına söz vermesine rağmen, bunun yerine kendisini kutsal yerlere ulaşmak için güneşin altında kilometrelerce yürürken bulduğunu söyledi.
"Hacılar kandırıldı"
Kız kardeşi hac yolculuğunun ortasında hayatını kaybetmiş, ancak tur şirketiyle temasa geçtiğinde şirket ona kız kardeşinin iyi olduğunu söylemişti. Al-Tawab, şirket temsilcisinin kız kardeşinin yakınlarının onun ölümünden haberdar olduğunu öğrendiğinde telefonunu kapattığını söyledi. Mısır Parlamentosu üyesi Mahmud Kasım, hükümet yetkililerinden bilgi talebinde bulunurken "Hacılar kandırıldı" dedi. Qassem tur şirketleri için "Onları kendi kaderleriyle yüzleşmeleri için yalnız bıraktılar" dedi.