2023 yılına damgasını vuran gelişme şüphesiz Hamas'ın başlattığı İsrail-Filistin çatışmaları oldu. 2024, küresel siyasetin daha fazla ısınacağı, belki de büyük hesaplaşmanın öncü sarsıntılarının artacağı bir yıl olmaya aday.
İSRAİL-FİLİSTİN ÇATIŞMALARI
İsrail’in Gazze’deki Hamas hedeflerine yönelik harekatında binlerce sivil hayatını kaybetti.
Derinleşen insani krize karşı uluslararası toplumun çare üretememesi “küresel düzenin egemenleri” hakkında tartışmalar başlattı.
TÜRKİYE'DE DEPREM
Son 100 yılın en ölümcül depremlerinden biri 5 Şubat'ı 6 Şubat'a bağlayan gece, Türkiye'nin güneydoğusunda ve Suriye'nin kuzeyinde yaşandı.
7,8 büyüklüğündeki sarsıntıda yaklaşık 6 bini Suriye tarafında olmak üzere en az 56 bin kişi hayatını kaybetti.
Türkiye'de enkaz altında kalan 15 yaşındaki kızının elini bırakmayan babanın çaresizlik fotoğrafı ve Suriye'de göbek bağıyla hala ölü annesine bağlı olan yeni doğmuş bebeğin görüntüsü dünya basınında manşetlere çıktı.
Türkiye özellikle dünyanın dört bir yanından arama ve kurtarma ekiplerinin koşup geldiği, “Yüzyılın Afeti” olarak tanımlanan depremlerin ardından “insanlığın el ele verdiği ülke” görüntüsüyle dünyaya barış ve dayanışma için umut ışığı yakmış oldu.
FAS DEPREMİ
Diğer yandan, Fas'ın Marakeş bölgesi 8 Eylül'de şiddetli bir depremle sarsıldı.
6,8 büyüklüğündeki depremde yaklaşık 3 bin kişi öldü, 5 bin 600'den fazla kişi yaralandı.
LİBYA'DA SEL
Yıla damgasını vuran bir diğer afetse Libya’da yaşandı.
Tarihinin en büyük sel felaketlerinden birini yaşayan Libya’da 11 binin üzerinde kişi hayatını kaybetti.
Ülkenin doğusunu etkileyen fırtınada iki barajın çöktüğü Derne kenti sel afetinin odağı haline geldi.
14 Eylül tarihinde yapılan resmi açıklamada, hayatını yitirenlerin sayısının 18 ila 20 bin arasında olabileceği belirtildi.
RUSYA-UKRAYNA SAVAŞI
Rus ordusu, 24 Şubat 2022'de başlayan savaşta 300 bin yedek askerle takviye edilen güçleriyle Ukrayna'nın doğusundaki Donbass bölgesinde yeniden saldırıya geçti.
Moskova Mayıs ayında, Bahmut şehrinin ele geçirildiğini duyurdu.
WAGNER İSYANI
24 Haziran'da ise dünya Rusya’da ortaya çıkan bir başkaldırıya odaklandı.
Paralı asker grubu Wagner’in isyancı lideri Yevgeny Prigozhin savaşçılarıyla birlikte Moskova'ya doğru yürüyüşe geçti.
Devlet Başkanı Vladimir Putin'in sert duruşu sonrası geri adım atan grubun lideri Prigozhin, birliklerini Belarus’a kaydırdığını duyurdu.
İsyandan 2 ay sonra Yevgeny Prigozhin ve beraberindeki Wagner liderleri Moskova yakınlarındaki bir uçak kazasında öldü.
Şüpheli kazanın ardından Rusya lideri Putin kısa bir baş sağlığı açıklamasında bulundu.
KARABAĞ'A 24 SAATLİK OPERASYON
Azerbaycan yönetimi Eylül ayı başlarında, kendi toprakları üzerinde ayrılıkçı bir terör yapılanmasına “daha fazla müsaade etmeyeceğini” duyurdu.
Karabağ’da 30 yılı aşkın süredir işgal altındaki ayrılıkçı yönetime karşı 19 Eylül’de antiterör operasyonu başlattı.
NİJER'DE ASKERİ DARBE
Afrika 2023'te iki askeri darbe yaşandı. Sahel ülkesi Nijer'de ordu 26 Temmuz'da "kötüleşen güvenlik durumunu" gerekçe göstererek yönetime el koydu.
Devrik başkan Mohamed Bazoum o günden itibaren konutunda tecrit altında tutuluyor.
GABON'DA ASKERİ DARBE
Batı Afrika ülkesi Gabon'da ise usulsüzlükler nedeniyle eleştirilen cumhurbaşkanlığı seçiminin hemen ardından 30 Ağustos'ta askeri bir darbeyle Ali Bongo yönetimi sona erdi.
Darbeyle 55 yıllık Bongo iktidarını devirerek yönetimin başına geçen General Brice Oligui Nguema, ülkedeki kurumların daha demokratik olacağı taahhüdünde bulundu.
SUDAN'DA İÇ SAVAŞ
Sudan’da ise iç savaş görüntüsü vardı.
15 Nisan'dan itibaren General Abdel Fattah al-Burhane liderliğindeki ordu ile eski komutan Mohamed Hamdane Daglo'nun paramiliter güçleri arasında devam eden savaş 10 binden fazla insanın ölümüne neden oldu.
GÜNEY AMERİKA VE POPÜLİST LİDERLER DÖNEMİ
Arjantin'de 53 yaşındaki ultra liberal ekonomist Javier Milei, 19 Kasım'da devlet başkanlığı seçimlerinde rakibine karşı büyük bir zafer kazandı.
Sıradışı siyasetçi elinde elektrikli testere ile seçim kampanyası yürüttü, kendisinden "aslan" olarak bahsetti, Papa Francis'i "yeryüzündeki kötülüğün temsilcisi" olarak nitelendirdi.
Kürtaj yasasını iptal etmek için referanduma gideceğini söyledi. İnsanların kendi organlarını satmalarına izin verilmesi olasılığını gündeme getirdi.
Aşırı sağcı "anarko-kapitalist" Javier Milei, Arjantin pesosunun dolar ile değiştirilmesi, Merkez Bankası'nın da kaldırılmasını öneriyordu.
Milei’yi ilk kutlayanlar arasında komşu Brezilya’nın aşırı sağcı eski Devlet Başkanı Jair Bolsonaro vardı.
Brezilya’da ise, solcu Lula da Silva 11 yıl sonra yeniden devlet başkanlığı koltuğuna oturdu.
Yani iki ülkede şimdi birbirine hayli zıt dünya görüşünde iki lider var.
2023’e damga vuran siyasi olaylardan biri de Ekvador’da yaşandı. Yolsuzluk karşıtı söylemleriyle bilinen Cumhurbaşkanı adayı Fernando Villavicencio, seçimlere iki haftadan az bir süre kala suikaste uğradı.
Başkent Kito'da düzenlediği mitingde silahla vurulan 60 yaşındaki Villavicencio hayatını kaybetti.
Suikati, uyuşturucu çetesi "Los Lobos" üstlendi.
AVRUPA'DA POPÜLİST LİDERLER
Popülist liderler kervanına son olarak katılan isim Hollanda seçimlerini kazanan aşırı sağcı, İslam karşıtı Geert Wilders'ti.
Wilders, ilk sonuçların ardından yaptığı açıklamada “Kuran ve camilerin yasaklanması gibi demokratik olmayan ya da anayasaya aykırı tedbirler almayacağız.” dedi.
Macaristan Başbakanı Viktor Orban ise Wilders'i ilk kutlayan lider oldu ve "Avrupa’ya değişim rüzgarları geliyor." diye konuştu.
SICAKLIK REKORU
Avrupa gözlemevi Copernicus'a göre Haziran’dan Ekim’e kadarki aylar dünya çapında kayıtlara geçen en sıcak aylar oldu.
Bu sıcaklıklar kuraklık, yıkıcı yangınlar ve daha güçlü kasırgalara yol açtı.
“Anomali” olarak değerlendirilen sıcaklıklardaki ani çıkış ve düşüşler uzmanlar tarafından “küresel iklim krizine bağlı doğal afetler” şeklinde tanımlandı.
KANADA'DA ORMAN YANGINI
Kanada, 18 milyon hektardan fazla alanın yandığı ve 200 bin kişinin yerinden olduğu tarihi bir orman yangını sezonu yaşadı.
HAWAII'DE YANGIN
Ağustos ayında Hawaii'de çıkan yangınlar Maui adasındaki turistik Lahaina kasabasında 100’e yakın kişinin ölümüne neden oldu.
YAPAY ZEKA YÜKSELİYOR
Collins Sözlüğü, 2023 yılının kelimesinin “Yapay Zeka” yani “AI” olduğunu duyurdu.
Sözlük yazarları da, AI’ın 2023’ün en önemli kavramı olduğunu vurguladılar.
Sözlükte, yapay zekanın tanımı “insanın zihinsel işlevlerinin bilgiyasar programları tarafından modellenmesi” şeklinde yer alıyor.
2022’nin Kasım ayında piyasaya sürülen ChatGPT gibi yapay zeka uygulamaları teknolojinin kullanımıyla ilgili farklı görüşlerin ortaya çıkmasına yol açtı.
Uzmanlar yapay zeka uygulamalarına çeşitli sınırlamalar getirilmesini istiyor.
GOOGLE'DAN YAPAY ZEKA UYGULAMASI
“Yapay Zeka yarışında” Google'dan merakla beklenen adım Aralık ayında geldi. Şirket, yeni yapay zeka uygulaması "Gemini"ı tanıttı.
Google'ın yapay zekası metinlerin yanı sıra fotoğraf, video ve sesleri de algılayıp yorumlayabiliyor. Zorlu matematik problemlerini kısa sürede çözüyor.
Şirketin iddiasına göre uygulama, ChatGPT'nin çok ötesinde bir problem çözme ve analiz yeteneğine sahip.
YAPAY ZEKA HOLLYWOOD'U SARSTI
Yapay zeka hem umut vaat ediyor hem de bazılarına göre büyük tehlike arz ediyor.
Amerikalı senaryo yazarları ve aktörler daha iyi ücret ve yapay zeka için bir çerçeve talep etmek üzere greve gitti.
Hollywood'da 1960 yılından bu yana benzeri görülmemiş olan bu grev, Eylül ayında bir ücret anlaşması ve yapay zekanın kullanımına ilişkin güvencelerle sona erdi.
Stüdyoların bu teknolojiyi seslerini ve görüntülerini klonlamak için kullanacağından ve haklarının ihlal edeceğinden endişe eden oyuncular Kasım ayına kadar çekimlere gitmedi.
Grev yapay zeka kullanımına yeni kısıtlamalar getirilmesiyle son buldu. Altı ay süren grev ABD ekonomisine en az 6 milyar dolara mal oldu.
TİTANİK YENİDEN GÜNDEMDE
18 Haziran’da, OceanGate şirketi tarafından Titanik enkazına gezi düzenleyen Titan denizaltısı Kuzey Atlantik Okyanusu’nda kayboldu.
Titan ile iletişim, enkaz alanına dalmasından 1 saat 45 dakika sonra kesildi.
22 Haziran’da ABD Sahil Güvenliği deniz altının enkazına ulaşıldığını ve içerisindeki beş kişinin hayatını kaybettiğini açıkladı.
Yetkililer, denizaltının rekor derinlikteki basınca dayanamadığı ve içeriye doğru bir patlama yaşandığını belirtti.
KUR'AN-I KERİM YAKMA EYLEMİ
21 Ocak 2023’te İsveç’li politikacı Rasmus Paludan Stockholm'deki Türk Büyükelçiliği önünde Kuran-ı Kerim yaktı.
Türkiye’nin tüm uyarılarına rağmen bu provokatif eylemler Danimarka’da da gerçekleştirildi.
DÜNYA NÜFUSU ARTIYOR: HİNDİSTAN EN ÖNDE
Geçtiğimiz yüzyıl boyunca Çin dünyanın en büyük nüfusuna sahipti. Bu durum 2023'te sona erdi. Artık Hindistan 1 milyar 430 milyon kişiyle en kalabalık ülke.
Hindistan muhtemelen önümüzdeki on yıllar boyunca en kalabalık ülke olmaya devam edecek.
AY'A DÖNÜŞ
Hindistan 23 Ağustos'ta Chandrayaan-3'ü Ay'ın güney kutbu yakınlarında keşfedilmemiş bir bölgeye indirmeyi başararak bir ilke imza attı.
Hindistan'dan önce sadece Amerika Birleşik Devletleri, Sovyetler Birliği ve Çin Ay'a kontrollü iniş gerçekleştirmeyi başarmıştı.
YUNANİSTAN'DA TREN KAZASI
1 Mart’ta Yunanistan'da yaklaşık 350 kişinin bulunduğu yolcu treni yük treniyle kafa kafaya çarpıştı.
Ülkenin en ölümcül demiryolu kazasında en az 57 kişi hayatını kaybetti.
İSKOÇYA'DA MÜSLÜMAN BAŞBAKAN
27 Mart’ta İskoçya'da iktidardaki İskoç Ulusal Partisi'nin başkanlık koltuğuna Pakistan kökenli Hamza Yusuf seçildi.
Hamza Yusuf İskoçya’nın ilk müslüman Başbakanı oldu.
3. CHARLES'IN TAÇ GİYME TÖRENİ
6 Mayıs’ta İngiltere Kralı 3. Charles, Westminter Katedrali'nde düzenlenen törenle tacını resmen giydi.
MEKSİKA KONGRESİ'NDE UZAYLI İDDİASI
13 Eylül’de Meksika Kongresi'nde "insan dışı" varlıklara ait olduğu iddia edilen kalıntılar gösterildi.
Kongrede yeminli ifade veren araştırmacılar 2 mumyalanmış örneğin “insan evriminin” bir parçası olmadığını savundu.
NASA’dan bilim insanlarıysa kalıntıların ciddiye alınacak özellikte olmadığını belirtti.
TWITTER'DA İSİM DEĞİŞİKLİĞİ
24 Temmuz tarihinde iş insanı Elon Musk, sahibi olduğu sosyal medya platformu Twitter'ın adını değiştirdiğini açıkladı.
Platformla özdeşleşen kuş logosu yerini "X" harfine bıraktı.
Dünyada bir buçuk milyara yakın hesap ve 300 milyon civarında aktif üyesi ile en çok kullanıcısı olan sosyal medya platformu artık X olarak biliniyor.
IRAK'TA DÜĞÜN FACİASI
27 Eylül tarihinde ise Irak'ın Musul kenti bir faciaya sahne oldu.
Bir düğün salonunda çıkan yangında 113 kişi hayatını kaybetti.
Kurbanlar için cenaze töreni düzenlenirken, aralarında düğün salonu sahibinin de olduğu 9 kişi gözaltına alındı.
